Dzisiaj na wzgórzu koło kościoła Przemienienia Pańskiego znajduje się tylko kilka kamieni, symbolizujących dawne groby, dwa krzyże i urokliwa figura Matki Boskiej na jednym z drzew. Choć miejsce wygląda niepozornie i położone jest nieco na uboczu, to właśnie tutaj zaczęła się historia Wasilkowa.
Dzieje miasta rozpoczynają się w 1566 roku. Wcześniej, w średniowieczu tereny dzisiejszego Wasilkowa przez wiele lat, ze względu na swoje przygraniczne położenie, były areną walk pomiędzy Polakami, Litwinami i tajemniczymi Jaćwingami, którzy przybyli na te tereny z północnego-wschodu. Sytuacja uległa zmianie dopiero po podpisaniu unii w Krewie w 1385 roku.
Więcej o przygranicznych starciach i związanymi z nimi tajemnicach przeczytasz w tekście: Między wschodem a zachodem. To miejsce przed setkami lat było areną wielu walk
W XIII wieku miała tu powstać osada założona przez księcia Wasilko po zwycięskiej bitwie z Jaćwingami. Źródła historyczne nie mówią o tym jednak zbyt wiele, możliwe, że to tylko legenda.
To właśnie trzy stulecia później, w 1566 roku, Zygmunt August nadał dla Wasilkowa prawa miejskie. Miejscowość otrzymała też herb, którym miały być opieczętowane wszystkie dokumenty.
Szczegóły w tekście: Od tej pory sądzono się i rządzono wedle prawa magdeburskiego. Tak powstał Wasilków
Nadanie praw miejskich wiązało się także z innym, równie ważnym wówczas wydarzeniem. Król równocześnie wydał przywilej zezwalający na powstanie niezależnej parafii, której nadano 5 włók ziemi na folwark plebana oraz 10 włók na osadzenie chłopów.
Pierwsza w mieście świątynia powstała na wzgórzu tzw. Kościelisku. Tutaj też, zgodnie z ówczesnym trendem architektonicznym, utworzono cmentarz grzebalny. Świątynia skonstruowana była z drewna, a jej lokalizacja została wybrana nieprzypadkowo - znajdowała się z dala od podmokłych terenów, które mogłyby utrudniać budowę oraz grzebanie zmarłych na pobliskiej nekropolii.
Kościół wkrótce przeniesiono do centrum rozwijającego się miasta, tam gdzie dzisiaj stoi świątynia NMP Matki Miłosierdzia. Od początku znajdował się prawdopodobnie pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny. Taki tytuł pojawia się w opisie wizytacji kanonicznej z 1633 roku. W dokumencie miał znaleźć się także opis wnętrza świątyni. W głównym ołtarzu widniał wizerunek ukoronowania NMP, a w bocznych natomiast obrazy św. Benona i stary św. Krzyża, który być może został przeniesiony z drewnianego kościoła na tzw. Kościelisku.
U schyłku XVII wieku kościół był już w tak złym stanie technicznym, że jego remont był nieopłacalny. Wzniesiono więc w 1702 roku mniej więcej w tym samym miejscu nową świątynię pw. Świętej Trójcy.
„Świątynia ta w ramach represji za udział parafian w Powstaniu Styczniowym przy aktywnym sprzeciwie miejscowej ludności i po zbrojnej interwencji Kozaków została w 1867 r. zamknięta przez władze carskie, a następnie rozebrana. Dzięki staraniom dziekana białostockiego, ks. Wilhelma Szwarca w 1883 r. zbudowano na "Kościelisku" nowy, skromny w swej architekturze murowany kościół pw. Przemienienia Pańskiego. Wnętrze posiada późnobarokowy ołtarz główny z wizerunkiem Matki Boskiej Częstochowskiej i klasycyzujące ołtarze boczne Michała Archanioła i Najświętszego Serca Pana Jezusa” - czytamy na stronie archibial.pl.
Cmentarz na tzw. Kościelisku funkcjonował do 1895 roku. Wtedy to w mieście wybuchł gigantyczny pożar, który strawił niema połowę budynków oraz pochłonął dziesięć ofiar wśród mieszkańców. Zniszczenia wymusiły na ówczesnych władzach zmianę planu zagospodarowania przestrzennego. W nowym projekcie nekropolia znalazła się po przeciwnej stronie miasta. Sam kościół do 1983 roku był jedyną parafią w Wasilkowie. To wówczas w miejscu, gdzie był wcześniej przeniesiony, powstała druga świątynia.
Dzisiaj w miejscu, gdzie usytuowany był niewielki kościółek, znajduje się kilka kamieni i krucyfiks, symbolizujące dawne groby. Jest też niedawno postawiony krzyż, upamiętniający 401-lecie nadania praw miejskich. Nieco na uboczu, pośród drzew, widnieje figura Maryi. Jest tutaj cicho, spokojnie, zupełnie tak jakby czas na Kościelisku się zatrzymał...
(mik)
Na Kościelisku i przy kościele Przemienienia Pańskiego: