22 sierpnia 1920 roku Białystok i tereny wokół niego były polem zaciętej bitwy stoczonej pomiędzy 1 Pułkiem Piechoty Legionów i wycofującymi się spod Warszawy oddziałami 3 i 16 Armii sowieckiej. Po wielogodzinnych walkach siły wroga zostały rozbite i Białystok został wyzwolony spod trwającej prawie miesiąc okupacji bolszewickiej. W tym roku mija 101. rocznica tego wydarzenia.
Polskie działania 22 sierpnia rozpoczęły się od brawurowego ataku o świcie III batalionu 1 Pułku Piechoty Legionów dowodzonego przez kapitana Józefa Marjańskiego, który wdarł się do miasta od południa, od strony przedmieścia Skorupy. Podczas walk ulicznych polskich żołnierzy wsparła ludność cywilna Białegostoku. W efekcie do godz. 7 rano miasto opanowano, rozbijając doszczętnie stacjonującą w Białymstoku bolszewicką 164 Brygadę Strzelców.
Jednak już godzinę później do Białegostoku dotarły wycofujące się spod Warszawy oddziały 3 i 16 Armii sowieckiej. Zaatakowały one miasto od strony Baciut i toru kolejowego na Łapy. To uderzenie zostało odparte, a szczególnie zacięte walki stoczono w okolicach Bażantarni.
Mimo poniesionych dotkliwych strat, bolszewicy nie ustępowali i około godz. 13, wzmocnieni nowymi siłami, ponownie zaatakowali Białystok. Posiadając przewagę, przebili się przez polskie stanowiska i wtargnęli do miasta, w którym rozgorzały zacięte walki uliczne. Trwały one cały dzień, aż do godziny 22 i odznaczały się dużą zaciętością.
Do najbardziej dramatycznych sytuacji należała obrona budynku Zarządu Miejskiego na rogu ulicy Pałacowej i Warszawskiej, gdzie kilkunastu żołnierzy zebranych przez kapitana Marjańskiego z powodzeniem stawiało czoła atakującym licznym szeregom wroga. I choć bohaterski dowódca zginął, zarówno w tej części Białegostoku, jak w innych dzielnicach miasta, szala zwycięstwa zaczęła się systematycznie przechylać na stronę wojsk polskich.
Bolszewicy stracili 600 zabitych i rannych, 22 działa oraz 140 ciężkich karabinów maszynowych, 1 samolot i 3 pociągi wyładowane bronią, zapasami i sprzętem. Ponadto 8 tys. spośród nich wzięto do niewoli. Straty polskie wyniosły 220 poległych.
Bitwę Białostocką z 1920 roku upamiętnia pamiątkowy obelisk przy ulicy Zwycięstwa, usytuowany w miejscu jednego ze szczególnie zaciętych starć oraz położona w centrum miasta ulica nosząca imię poległego podczas bitwy dowódcy I batalionu 1 Pułku Piechoty Legionów kapitana Józefa Marjańskiego. Bitwa Białostocka została również upamiętniona po 1990 roku na jednej z tablic pól bitewnych na Grobie Nieznanego Żołnierza w Warszawie.
Jutro w południe rocznica bitwy zostanie upamiętniona podczas głównych uroczystości pod pomnikiem Marszałka Józefa Piłsudskiego na Rynku Kościuszki w Białymstoku. Przez całe popołudnie (od 12.00 do 20.00) na Rynku Kościuszki będzie można obejrzeć pokaz sprzętu wojskowego z okresu wojny polsko-bolszewickiej, w tym m.in. samolot, pojazdy bojowe, armaty, broń strzelecką oraz wystawę. Na ulicach będzie można spotkać rekonstruktorów ubranych w mundury z drugiego dziesięciolecia XX wieku. Muzeum Wojska w Białymstoku będzie otwarte dla osób zwiedzających w godz. 12.00-20.00.
wrotapodlasia.pl, bialystok.pl
opr. (pb)